W przepisach prawa cywilnego mowa o dwóch źródłach powołania do spadku. Pierwszeństwo przyznaje się testamentowi, w którym spadkodawca sam decyduje o tym kto i w jakiej części odziedziczy jego majątek. W sytuacji gdy spadkodawca nie sporządził testamentu, albo gdy żadna z osób powołanych przez spadkodawcę osób nie chce lub nie może być spadkobiercą, dziedziczenie odbywa się na podstawie przepisów ustawy, w których krąg osób powołanych do dziedziczenia określony jest na podstawie stosunku pokrewieństwa.
Kto dziedziczy spadek po bracie?
Przepisy prawa spadkowego przewidują kilka kręgów spadkobierców:
- Małżonek oraz dzieci spadkodawcy
- Małżonek oraz rodzice spadkodawcy
- Małżonek oraz rodzeństwo spadkodawcy
- Dziadkowie spadkodawcy
- Pasierbowie
- Gmina lub Skarb Państwa.
Wyróżnienie kilku kręgów dziedziczenia przekłada się na kolejność powołania danych osób do spadku. Oznacza to, że dana grupa zostaje powołana do spadkobrania dopiero wtedy, kiedy nie ma osób z grupy poprzedniej, które mogłyby dziedziczyć.
W pierwszym kręgu spadkobierców znajdują się małżonek i dzieci, co oznacza że mają oni pierwszeństwo w powołaniu do spadku. Co do zasady wszyscy dziedziczą w częściach równych, z tym jednak zastrzeżeniem, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ spadku.
Zakładając, że spadkodawca pozostawił po sobie piątkę dzieci oraz małżonka (łącznie 6 osób), to każdy z nich –co do zasady– dziedziczyłby 1/6 udziału w spadku. Z racji, że udział małżonka, który dziedziczy w zbiegu z dziećmi nie może być mniejszy niż 1/4, dzieciom przypadnie pozostały udział (¾). Chcąc ustalić udział każdego z dzieci w spadku, należy podzielić pozostały udział ¾ przez liczbę dzieci, co w tym przypadku daje 3/20.
Kto dziedziczy spadek po bezdzietnym bracie?
Jeśli spadkobierca nie pozostawił zstępnych, do spadku powołani będą jego małżonek oraz rodzice. Udział spadkowy każdego z rodziców wynosi w takiej sytuacji ¼ (łącznie ½). Co ważne, gdyby spadkodawca nie posiadał formalnie ojca (a precyzyjniej: gdy ojcostwo rodzica spadkobiercy nie zostało ustalone), to wówczas matka spadkodawcy w ramach dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem otrzymałaby połowę spadku.
Kto dziedziczy spadek po bezdzietnej siostrze?
Jak wyżej wskazano, do spadku bezdzietnego brata/siostry powołani będą jego małżonek oraz rodzice. Nasuwa się jednak pytanie: co w przypadku, gdy jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku? Wówczas jego udział spadkowy przechodzi na rodzeństwo spadkodawcy, które dziedziczy w równych częściach.
Gdyby spadkodawca pozostawił po sobie małżonkę, ojca oraz dwójkę rodzeństwa, to udział spadkowy małżonki wyniósłby połowę. Ojcu przypadałaby ¼ udziału w spadku, a część do której zostałaby powołana zmarła już matka (¼), rozkłada się na rodzeństwo spadkodawcy, którzy dziedziczyliby po 1/8 udziału w spadku.
Wspomnieć trzeba, że udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami spadkodawcy, zawsze wynosi połowę spadku, nawet jeśli w miejsce rodziców do spadku powołane zostanie rodzeństwo spadkodawcy. Dopiero w sytuacji, gdy spadkobierca nie pozostawił zstępnych, rodziców oraz rodzeństwa – co w praktyce zdarza się stosunkowo rzadko – małżonkowi przypadnie cały spadek. Jednocześnie warto wiedzieć, że przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji.
Kto dziedziczy spadek po bracie kawalerze?
W sytuacji gdy spadkodawca nie pozostawił małżonka i nie miał dzieci, cały spadek przypada rodzicom w częściach równych. Jak wyżej wspomniano, jeśli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Dlatego też, w sytuacji, gdy rodzice spadkodawcy nie żyją, cały spadek przypadnie rodzeństwu spadkodawcy.
Zakładając, że spadkodawca miał dwóch braci, nie miał małżonka i dzieci, a jego rodzice nie dożyli otwarcia spadku, to bracia zostaną powołani do spadku w miejsce rodziców. Skoro mamie spadkodawcy przypadałaby połowa spadku, to z tego tytułu każdy z braci zostanie powołany do ¼ spadku. Udział spadkowy ojca, który również wynosiłby połowę spadku, także rozkłada się na obu braci i w konsekwencji każdemu z nich przypadnie z tego tytułu po ¼ spadku. Tym samym, sumując powyższe udziały, każdy z braci odziedziczy połowę spadku.
Warto wspomnieć, iż wyżej przedstawiona regulacja obowiązuje w stosunku do osób, które zmarły przed dniem 28 czerwca 2009 r. Wcześniej zasady dziedziczenia kształtowały się nieco inaczej, bowiem rodzeństwo dochodziło do dziedziczenia obok rodziców, a nie w ich miejsce, jak to ma miejsce obecnie.
Spadek po siostrze bezdzietnej
Idąc dalej, nasuwa się pytanie: co w sytuacji, gdy którekolwiek z rodzeństwa również nie dożyło otwarcia spadku? Jeśli brat (lub siostra) spadkodawcy miał dzieci, to im – w częściach równych – przypadnie udział spadkowy. Z kolei w przypadku, gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych, rodziców, rodzeństwa, zstępnych rodzeństwa, cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy, którzy dziedziczą w częściach równych.
Zachowek po bracie
Jak już wspomniano, jeśli spadkodawca nie miał żony ani dzieci, a jego rodzice zmarli wcześniej, do dziedziczenia dojdzie rodzeństwo spadkodawcy. Warto jednak rozważyć sytuację, w której spadkodawca przed śmiercią zapisuje w testamencie spadek komuś spoza rodziny. Czy w takim przypadku rodzeństwu (które w ramach dziedziczenia ustawowego byłoby powołane do spadku) przysługuje uprawnienie do zachowku? Niestety przepisy prawa spadkowego nie przewidują takiego uprawnienia. Zachowku mogą domagać się tylko i wyłącznie zstępni spadkodawcy (jego dzieci, wnuki, prawnuki itd.), małżonek i rodzice spadkodawcy. Rodzeństwo nie mieści się w kręgu osób uprawnionych do zachowku.
Na koniec warto wspomnieć, iż w niniejszym artykule w odniesieniu do spadkobierców posłużono się przykładami, w których mowa była jedynie o ich śmierci. Przy czym, należy podkreślić, iż mowa tu również o odrzuceniu spadku, bowiem zgodnie z przepisami prawa spadkowego, spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Analogicznie kształtuje się sytuacja spadkobierców uznanych za niegodnych dziedziczenia.
