W praktyce nierzadko dochodzi do sytuacji, kiedy spadkodawca w chwili śmierci pozostawił długi, które są znacznie większe niż wartość pozostawionego przez siebie majątku. Dla spadkobierców jest to bardzo trudna sytuacja, bowiem w razie przyjęcia spadku wprost, ponoszą oni odpowiedzialność za zobowiązania spadkodawcy również z własnego majątku. Przepisy prawa spadkowego przewidują jednak rozwiązania, które umożliwiają spadkodawcom uniknięcie problemów z długami zmarłego.
Jak odrzucić spadek?
W razie przyjęcia spadku wprost dochodzi do sytuacji, w której spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczeń. Oznacza to, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za wszystkie zobowiązania zmarłego i to nie tylko z majątku spadkodawcy, ale także z majątku osobistego. Dlatego też chcąc uniknąć odpowiedzialności za długi spadkowe spadkobiercy najczęściej decydują się spadek odrzucić. Zgodnie z przepisami prawa spadkowego, spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Innymi słowy spadkobierca, który odrzuca spadek, nie dziedziczy majątku po zmarłym, a tym samym nie ponosi odpowiedzialności za długi zmarłego. Odrzucenie spadku następuje poprzez złożenie stosownego oświadczenia przed notariuszem lub przed sądem.
Wniosek o odrzucenie spadku
By odrzucić spadek przed sądem, należy złożyć wniosek o przyjęcie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Oświadczenie o odrzuceniu spadku może być również złożone w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Można je złożyć w formie ustnej lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno zawierać: imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania, tytuł powołania do spadku oraz treść złożonego oświadczenia. Oświadczenie powinno również zawierać wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak również wszelkich testamentów, nawet jeśli osoba która składa oświadczenie uważa że są one nieważne, a także dane dotyczące treści i miejsca przechowania testamentów.
Odrzucenie spadku u notariusza
Decydując się na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przed sądem należy liczyć się z koniecznością stawiennictwa w sądzie na rozprawie, której termin może być bardzo odległy. Zdecydowanie sprawniej przebiega złożenie takiego oświadczenia przed notariuszem, co daje szansę załatwienia sprawy nawet w jeden dzień. Ponadto, zgodnie z treścią przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej, koszt odrzucenia spadku u notariusza wynosi 50,00 zł netto za jedną osobę odrzucającą spadek. Z kolei opłata sądowa od wniosku o odebranie oświadczenia od jednej osoby wynosi 100 zł.
Odrzucenie spadku u notariusza i co dalej?
Jeśli osoba powołana do dziedziczenia odrzuciła spadek u notariusza, jest ona traktowana tak jakby nie dożyła otwarcia spadku. Oznacza to, że do dziedziczenia powołani zostaną zstępni osoby odrzucającej spadek. Dlatego też należy pamiętać, że chcąc uniknąć odpowiedzialności za długi spadkowe, również zstępni odrzucającego muszą złożyć takie oświadczenie. W sytuacji gdy zstępni odrzucającego spadek są pełnoletni, oświadczenie jest składane przez nich osobiście. Jeśli jednak nie ukończyli oni 18-tego roku życia, oświadczenie o odrzuceniu spadku w jego imieniu składają rodzice, a do tego potrzebna jest zgoda sądu.
Odrzucenie spadku – kolejność dziedziczenia
Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka obejmuje trzy etapy. Pierwszy etap stanowi odrzucenie spadku przez rodzica powołanego do dziedziczenia – wówczas w miejsce rodzica do spadku powołani zostaną jego zstępni. Drugim etapem jest wystąpienie z wnioskiem o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka jaką jest odrzucenie spadku. Dopiero gdy sąd udzieli zezwolenia na złożenie oświadczenia, rodzice mogą odrzucić spadek w imieniu dziecka.
Więcej na ten temat w: Odrzucenie spadku przez małoletniego
Odrzucenie spadku, a długi w banku
Jak już wspomniano, osoba odrzucająca spadek nie wstępuje w prawa i obowiązki zmarłego, a tym samym nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spadkodawcy. Należy jednak liczyć się z tym, że ustawodawca przyznał wierzycielom zmarłego, prawo do podważenia skuteczności odrzucenia spadku. Jak wskazuje art. 1024 k.c. wierzyciel może żądać, aby oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone z pokrzywdzeniem wierzycieli, zostało uznane za bezskuteczne wobec niego. Przy czym, wierzyciel może żądać aby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne, w ciągu sześciu miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku.
Ile czasu na odrzucenie spadku?
Termin na odrzucenie spadku wynosi 6 miesięcy od dnia powzięcia informacji o tytule swojego powołania. Dla osób które zostają powołane do dziedziczenia w pierwszej kolejności, termin ten zwykle będzie biegł od dnia śmierci spadkodawcy. Jeśli zaś chodzi o osoby powołane do dziedziczenia w miejsce osoby odrzucającej spadek, to termin ten zwykle będzie biegł od dnia, w którym powzięły one informację o odrzuceniu spadku.
Czas na odrzucenie spadku
W przypadku małoletniego dziecka, termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku co do zasady rozpocznie swój bieg w dniu, kiedy jego przedstawiciel ustawowy dowiedział się, iż małoletni jest powołany do spadku – zwykle będzie nim dzień odrzucenia spadku przez rodzica. Jak wyżej wspomniano, aby odrzucić spadek w imieniu małoletniego dziecka należy złożyć stosowny wniosek do sądu, co z kolei rodzi ryzyko, że sąd nie zdąży rozpoznać sprawy w tym czasie. Nie ma jednak powodów do obaw, bowiem przyjmuje się, że na czas trwania postępowania w przedmiocie wyrażenia zgody na odrzucenie spadku termin do złożenia oświadczenia ulega zawieszeniu (innymi słowy – nie biegnie).
Jak odrzucić spadek po upływie terminu?
Zgodnie z aktualnie obowiązującą regulacją, brak złożenia oświadczenia w terminie sześciomiesięcznym powoduje, że spadkobierca przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że spadkobierca odpowiada za zobowiązania spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Przy czym, zasada ta dotyczy spadków otwartych po 18 października 2015 r. Jeśli spadkodawca zmarł przed tą datą, niewywiązanie się z sześciomiesięcznego terminu na złożenie oświadczenia powoduje przyjęcie spadku wprost a w konsekwencji nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spadkowe.
Odrzucenie spadku po terminie u notariusza
Przepisy prawa cywilnego przewidują możliwość uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia, jednak może się to odbyć wyłącznie na drodze sądowej. Tym samym, odrzucenie spadku po terminie u notariusza nie będzie możliwe – jedyną możliwością pozostaje złożenie stosownego wniosku do sądu.
Jak napisać wniosek o odrzucenie spadku po terminie?
Kluczową kwestią we wniosku o odrzucenie spadku po terminie (a precyzyjniej: uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia) jest wykazanie, że brak złożenia oświadczenia w terminie wynikał z groźby lub błędu. Takim błędem może być np. błąd co do składu masy spadkowej. Przy czym, błąd ten nie może być wynikiem niedbalstwa spadkobiercy, a musi być uzasadniony okolicznościami sprawy. Termin do złożenia takiego wniosku wynosi rok od chwili, w której spadkobierca błąd wykrył, lub od chwili kiedy ustał stan obawy. Jeśli chodzi o inne warunki wniosku, to należy pamiętać, że spadkobierca powinien w jego treści oświadczyć jednocześnie, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.
Odrzucenie spadku a zachowek
Czy osoba, która zdecydowała się odrzucić spadek, może domagać się zachowku od innego spadkobiercy, bądź od osoby która została obdarowana przez spadkodawcę za jego życia? Na to pytanie należy odpowiedzieć przecząco. Wspomniana wyżej fikcja prawna, zgodnie z którą osoba odrzucająca spadek traktowana jest tak jakby nie dożyła jego otwarcia, przekłada się także na uprawnienie do zachowku. Uprawnienie do zachowku może zostać zachowane jedynie w przypadku, gdyby spadkobierca odrzucił spadek w ramach dziedziczenia testamentowego, a przyjął spadek z dziedziczenia ustawowego. Jest to jednak złożone zagadnienie, które najlepiej omówić z fachowym pełnomocnikiem.
W kontekście zachowku warto poruszyć także inną kwestię. W praktyce może dojść do sytuacji, w której osoba powołana do dziedziczenia odrzuca spadek nie po to by uchronić się przed długami zmarłego, a po to by nie płacić zachowku, zakładając, że brak tytułu spadkobiercy zwalnia z obowiązku jego zapłaty. Należy jednak pamiętać, że do zapłaty zachowku zobowiązani są nie tylko spadkobiercy, ale także osoby obdarowane przez spadkodawcę za jego życia. Innymi słowy, odrzucenie spadku przez osobę obdarowaną, nie zwolni jej z obowiązku zapłaty zachowku.
