Niekiedy w życiu może pojawić się sytuacja, że z powodu konfliktu, czy odmiennych światopoglądów spadkodawca nie chce, by dana osoba, która dziedziczyłaby po nim na podstawie dziedziczenia ustawowego otrzymała po jego śmierci spadek. W takiej sytuacja przyszły spadkodawca może skorzystać z instytucji prawa spadkowego jaką jest wydziedziczenie. Mówiąc wprost oznacza to pozbawienie udziału w dziedziczeniu swoich spadkobierców dziedziczących na podstawie ustawy (nie na podstawie testamentu), a co za tym idzie, nie będą oni mieć prawa do zachowku.
Wydziedziczenie w testamencie a zachowek
Co do zasady, to w testamencie przyszły spadkodawca musi wydziedziczyć członków rodziny. W terminologii prawniczej taki testament zawierający jedynie stwierdzenie, że dana osoba pozbawiona ma być dziedziczenia nazywa się testamentem negatywnym. W testamencie negatywnym należy zawrzeć oświadczenie o pozbawieniu pozbawienia zstępnych, czyli dzieci i wnuków, małżonka, czy rodziców prawa do zachowku.
Co istotne, wydziedziczenia można zatem dokonać wyłącznie w testamencie, nie ma na to innej drogi. Na mocy testamentu, w którym znajduje się oświadczenie spadkodawcy o wydziedziczenia danego krewnego, dziedziczyć będą wszystkie pozostałe dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek, oczywiście z wyłączeniem osoby, której dotyczy wydziedziczenie.
Jeśli zatem chcemy wydziedziczyć rodziców lub dziecko – syna lub córkę, to należy to uczynić jeszcze za życia, przez spisanie testamentu o odpowiedniej treści. Należy jednak pamiętać, że w przypadku wydziedziczenia jedynie syna lub córki, do dziedziczenia powołani będą w ich miejsce ich zstępni tj. dzieci, wnuki itd.
Należy uważać przy sporządzaniu testamentu, bowiem nieważny testament będzie skutkował nieważnym wydziedziczeniem. Dlatego tak ważne jest dochowanie wszystkich wymogów formalnych i innych, o których także można przeczytać na naszym blogu.
Kiedy można kogoś wydziedziczyć?
Przepisy kodeksu cywilnego wymieniają trzy przesłanki, które uprawniają do wydziedziczenia, są to:
- Uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy – chodzi tu oczywiście o powtarzalne, długotrwałe zachowanie i dotyczy nagannego prowadzenia się, postepowania wbrew przyjętym normom społecznym np. nadużywanie alkoholu, porzucenie rodziny, przestępczy tryb życia itd.
- Dopuszczenie się umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób – zastosowanie tu będą miały tu przede wszystkim przepisy kodeksu karnego, przy czym nie jest wymagany prawomocny wyrok skazujący za dane przestępstwo. Jeśli chodzi natomiast o osoby najbliższe, to chodzi o osoby blisko spokrewnione, ale także osoby związane ze spadkodawcą.
- Uporczywe niedopełnienie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych – ponownie wskazać tu trzeba, że musi to być działanie długotrwałe, nie jednorazowe, czy nawet kilkurazowe. Oczywiście nie mowa tu tylko o obowiązku alimentacyjnym, ale także jeśli chodzi o opiekę, czy kontaktowanie się z członkami rodziny, wszczynanie kłótni i awantur, przemoc itp.
Jeśli mowa o przesłance 1 i 3 to ten długotrwały stan złego postępowania musi istnieć w momencie spisywania testamentu, w którym wydziedziczamy daną osobę. Z kolei przestępstwo musi być popełnione przed wydziedziczeniem.
Ważną kwestią jest też to, iż nie można wydziedziczyć osoby, która z powodu swojego wieku lub stanu psychicznego (np. choroby psychicznej) nie może świadomie podejmować decyzji i kierować swoim postępowaniem, więc takiej osoby nie można skutecznie wydziedziczyć.
Jak podważyć wydziedziczenie?
Głównym sposobem podważenia wydziedziczenia jest podważenie testamentu, w którym znajduje się oświadczenie o wydziedziczeniu. Jeśli się to uda, to wydziedziczenie będzie nieważne. Jednak podważenie testamentu nie jest tak proste jak może się to wydawać. Często postępowania sądowe w tym zakresie trwają bardzo długo, są kosztowne i nierzadko z powodu braku dowodów sprawa może być oddalona. Jednak oczywiście warto skonsultować się z adwokatem, który oceni szanse na powodzenie sprawy na podstawie przedstawionych mu dowodów.
Drugim sposobem na podważenie wydziedziczenia jest wykazanie, iż nie istnieje przyczyna do wydziedziczenia. Zarówno pod względem formalnym, jak i prawnym. Chodzi tu o to, że często osoby, które sporządzają własnoręcznie testament lub ustnie, nie wiedzą, iż należy podać prawdziwy powód do skutecznego wydziedziczenia. Dlatego najbezpieczniejszym sposobem sporządzenia testamentu jest zawsze wizyta u notariusza, który zadba o spełnienie wszystkich wymogów.
Zatem jeśli w testamencie nie podano przyczyny wydziedziczenia lub podano jedynie przyczynę bardzo ogólną to wydziedziczenie będzie nieważne.
Trzecią opcją na uniemożliwienie wydziedziczenia jest udowodnienie przed sądem, iż podana szczegółowa przyczyna wydziedziczenia zawarta w testamencie jest nieprawdziwa. Wynik sprawy będzie oczywiście zależał od przedłożonych do sądu dowodów, czy przesłuchania świadków.
Wydziedziczenie a przebaczenie
W momencie, gdy spadkodawca za życia przebaczył wydziedziczonemu to wydziedziczenie jest bezskuteczne – mówi o tym przepis art. 1010 par. 1 k.c. Chodzi tu oczywiście o wybaczenie wyrządzonych krzywd, czy konfliktów. Jednak należy mieć na względzie, że w momencie przebaczania spadkodawca musi mieć zdolność do czynności prawnych, nie może zatem być w żadnym stanie, który zdolność tę wyłącza.
Wydziedziczenie – co z moimi dziećmi?
W momencie, gdy zostaniemy wydziedziczeni skutecznie i nie ma podstaw do podważenia wydziedziczenia, to należy pamiętać, iż w nasze miejsce wchodzą nasi zstępni tj. dzieci, wnuki itp. Zatem dzieciom i wnukom należeć się będzie zachowek po zmarłym. Co więcej, w przypadku, gdy dziecko jest małoletnie tj. nie ma ukończonych osiemnastu lat, to jego zachowek będzie wyższy, niż ten należny jego rodzicowi. Przy czym, na względzie trzeba mieć, że otrzymane pieniądze z zachowku będą stanowić majątek dziecka, a nie jego rodzica, co ma istotne znaczenia do rozporządzania tymi środki, zwłaszcza jeśli kwota jest wysoka.
